فریدون آدمیت درآخرین نوشته خود در باره ” ریشه های فکری حرکت مشروطه خواهی درایران ” که آنرا ” ایدیولوژی نهضت مشروطیت ایران ” ( جلد دوم ) نامیده و برای آن عنوان مهم ” مجلس اول و بحران آزادی ” را بر گزیده است، درتوضیح روش تحقیق وطبقه بندی منابع تحقیق که آن ها را ” فقط مواد و مصالح ” کار خود می داند، می نویسد: ” این اثر،تحقیق مستقیم برپایه منابع اصیل تاریخی است،منابعی که متنوع اند واصالتشان ارتباط با موضوع ومقوله مورد مطالعه دارد. یک مدرک تاریخی می تواند برای بررسی قضیه یا مطلبی معتبر باشد وهمان نوشته درمقوله دیگربه کلی نا معتبر. به مثل مقالات روزنامه ها منبع عمده بررسی وجهه نظر مطبوعات وحتی برخی رویدادهاست،اما تحلیل سیاست خارجی به ماخذ نوشته های جراید عاری ازارزش واعتبارعلمی است”.

آدمیت در دیباچه کتاب”مجلس اول و بحران آزادی” با طرح این پرسش که ” مگرهرنکته جزیی یا همه جزییات به کار تاریخ می خورند؟ ” می نویسد: ” تاریخ نویسی غیر از فن نقالی است، ریزه وقایع دردل حوادث عمده جای دارند، نیازی هم به دراز نفسی وانباشتن انبوه یادداشت های مربوط و نا مربوط بر روی هم نیست”. نویسنده ” مجلس اول و بحران آزادی ” صورت مذاکرات مجلس را از مهمترین منابع واسناد در بررسی کارنامه مجلس اول ومجلس “موسس” می داند ومی گوید” به عقیده ما شایسته است که چاپ تازه وکاملتری از صورت مذاکرات مجلس موسس انتشاریابد” وحدود دو دهه پس ازآن چاپ کامل تری از” مذاکرات مجلس اول” به همت غلامحسین میرزا صالح منتشرمی شود.

آدمیت می نویسد: ” از وصله پینه کردن ترجمه های نادقیق مجموعه اسناد سیاسی(خارجی) نمی شود به معانی دقیق پی برد”.

سرگذشت شخصی را دربررسی های تاریخی اساسا بی اهمیت وهمانند” یادداشت های موضوعی ” دامنه استفاده ازآن ها را محدود وتنگ ارزیابی می کند ودر توضیح آن می افزاید: ” عامل روانشناسی فردی طبعا وبه درجات بر سر گذشت ها وخاطرات تاثیر دارد “. آدمیت ” بیماری خود شیفتگی ومحوجمال خویش بودن ” را ازویژگی های بسیاری ازمردان سیاسی می داند ونتیجه می گیرد که ” سرگذشت شخصی را نمی توان تصویری دانست که صورتگر دربرابرآیینه از چهره خویش می سازد”. خاطره نویسان امروزی که گویی عمدتا “مردان سیاسی” هستند، و خاطره نویسی را نوعی ” تاریخ نویسی ” قلمداد می کنند، مورد توجه آدمیت قرارگرفته ودر همین بخش از کتاب خود مینویسد: ” مردان سیاسی کمتر به خطا های خود معترف هستند،همه غلط کاری بر گردن دیگران است،گاه نیز اهل سیاست کسانی را به استخدام خود در می آورند که به دفاع وتوجیه کردار ایشان برآیند وتبلیغ گرانشان باشند. هرچه کم داشته باشیم هیچگاه مردمان نوکر صفت و بی فضیلت و شارلاتان کم نداشته ایم که با مقاله(وبی مقاله) وحتی رساله نویسی به مغالطه کاری در مباحث” دست ببرند.

آدمیت به دیگرمنابع مهم مورد استفاده خود از جمله” چند دست خط محرمانه وسایر نوشته های خصوصی محمد علی شاه وسلسله تلگراف های رسمی محمد علی شاه به ایالات وولایات پیش از انحلال مجلس واسناد ومدارک موجود در آرشیو های دولتی خارجی واینکه به کارگیری آن ها را در چه موضوعات و محدوده هایی معتبر می داند،اشاره می کند واخبارگزارشگران محلی را به ماموران خارجی به لحاظ اعتبارمحدود ودرستی ونادرستی آن ها را به دیگر منابع مشروط می کند، همچنین حیطه اعتبارواهمیت و نحوه استفاده وبهره برداری ازکتاب های آبی ونارنجی را توضیح می دهد.

آدمیت در ارزیابی وسنجش روزنامه ها درفاصله زمانی فعالیت مجلس اول می نویسد: ” روزنامه های انگشت شماری را می شناسیم که به درجات پای بند درستی اخبار بودند”. آدمیت با استثنا کردن” روزنامه محاکمات که در شناخت آیین رسیدگی قضایی ” منبع درجه اول بود، سایر روزنامه ها را در این دوره ” از نظر دانش وتفکر اجتماعی وسیاسی خیلی کم مایه ،بی ارزش و هرزه گو” ارزیابی می کند،دامنه نشر آن ها را بسیار محدود و تیراژ معتبر ترین روزنامه های پایتخت  در آن زمان را، دویست تا سیصد نسخه گزارش کرده است. وبررسی همین موضوع را به عنوان موضوع یک کار تحقیقی توصیه می کند. آدمیت به مضامین ” جلف وسخیف آلوده به بهتان” وجنجال ها وهیاهوهای روزنامه ها و شب نامه ها که درسایه دولت مشروطه عرض اندام می کردند واز محصولات مشروطیت بودند ونه علل آن اشاره می کند. آدمیت در واپسین سطوردیباچه خود بر ” مجلس اول و بحران آزادی ” ضمن اشاره ای به رساله مختصرخود باعنوان ” آشفتگی درفکر تاریخی ” که پیش ازکتاب ” مجلس اول و بحران آزادی ” نوشته است، از مقوله “کژفهمی های تاریخی” سخن گفته است. وبا توجه به”جهان دانش جدید” می گویدعصر”علامگی” سپری گشته است.

آدمیت در اشاره ای بسیارکوتاه در باره ” تارخ نویسی جدید ” می نویسد: ” کار مورخ گرد آوردن واقعیات از هرقبیل و تلنبارکردن آن ها به صورت خشکه استخوان در موزه آثارباستانی نیست. تاریخ نگارانی بوده اند که جزییات وقایع را به صورت مواد خام تاریخ ثبت می کردند بدون اینکه به کشف علل ونتیجه آنها برآیند یا بتوانند از مجموع آن ها فکرعمیقی عرضه بدارند”. فریدون آدمیت در اشاره مختصرخود به ” تاریخ نویسی جدید ” منظور خود را در عبارتی دیگر اینگونه توضیح می دهد: ” آنچه به تاریخ روح و معنا می دهد گنجاندن کل ریزه وقایع در متن تاریخ نیست، بلکه دست یافتن به گذشتهّ زنده و شناخت جریان تاریخ است “.

سید جواد طباطبایی در نخستین جلد از پژوهش ها ی خود تحت عنوان ” تاملی در باره ایران ” در کتاب « دیباچه ای بر نظریه انحطاط ایران »، درواقع کوشش خود ” برای طرح وتدوین « نظریه انحطاط ایران » (را) کوششی (می داند) در روند تدوین مفاهیم ومقولات تاریخ ایران “. یعنی تدوین دستگاهی از مفاهیم سیاسی جدید که پی آمد جهانی شدن منا سبات سیاسی میان دولت ها ی ملی بود و بدون درک آن ها نمی توان به” منطق آن مناسبات ” پی برد. مفاهیم بنیادین جدیدی همچون «دولت»،«ملت»،«حاکمیت»،و…

طباطبایی در درآمد کتاب مکتب تبریزبا عنوان ” اشارات نابهنگام در تاریخ نویسی ایرانی “،ضمن طرح بحث مهمی  در رابطه با تاریخ نویسی جدید و با اشاره ای به “بحث ها ی نشانه نویسی تاریخ ” ،می نویسد: کاربرد« تاریخ پایه ای » به عنوان علم تاریخ،نه«توصیف واقعه ها ،بلکه توضیح معنای واقعه ها ست » . بدین سان،درکنار تاریخ واقعه ها،به عنوان تاریخ سطح واقعه ها،باید وجود« تاریخ ژرفی» را نیز پذیرفت.ودرتوضیح مهمترین اصل روش شناسی ” تاریخ نویسی جدید ” ، تاریخ راستین را تاریخ معاصر میداند ومی نویسد:” مرکز ثقل زمان تاریخی، زمان حال ناظر برآینده است وهمین زمان حال، سرشت و معنای زمان گذشته ودوره های آن را متعین می کند، تاریخ نویس در تدوین تاریخ پیوسته، به دیدگاه زمانه خود نظردارد وهیچ تاریخ نویسی نمی تواند با اعراض ازآگاهی زمانه خود تاریخ را ازدیدگاه قدما بفهمد وتدوین کند، تاریخ نویس، به خلاف اهل ایدیولوژی… کوشش می کند با تنقیح مفاهیم ومقولات تاریخ نویسی جدید، که برپایه آگاهی جدید تدوین شده اند، نسبت گذشته با حال را تبیین کند”.

فریدون آدمیت ” آخرین اثر خود را به ماخذ مدارک معتبروبه روش انتقاد تاریخی نوشته وافسانه ها ومفروضات تبلیغ آمیز را طرد ودرباره مهمترین حوادث سیاسی تحلیل وتفسیرهای تازه عرضه ودرکارنامه مجلس ملی واهل مجلس تجدید نظرکلی کرده ومباحث نوکه پیش ازاین مطرح نگشته برکتاب مشروطیت افزوده است “.

قسمت اول:

[audio:https://goftar-berlin.de/wp-content/uploads/2013/08/2013-08-17_a.mp3]

قسمت دوم:

[audio:https://goftar-berlin.de/wp-content/uploads/2013/08/2013-08-17_b.mp3]