درباره عوامل واسباب انحطاط ایران وسهم عوامل بیگانه سخن بسیار می توان گفت، اما سهم خود ایرانیان درانحطاط ایران ازهمه عوامل دیگربیشتراست. این نکته نه تنها امروز، این جا واکنون، درست است، بلکه حتی آن گاه نیزکه بیش ازسه سده پیش، ایران هنوزدراوج شکوفایی، اما درآغاز افول بود، نشانه هایی ازآن قابل دیدن بود. ژان شاردن می نویسد:
«خلاصه این که ایرانیان مانند هرملت دیگری با استعداد های فطری وخوب به دنیا می آیند، اما هیچ قومی به اندازه ایرانیان استعداد های خود را ضایع نمی گذارد.»
پیش ازاین مولانا درمجلسی نقل می کند که مردی عازم نام، ازبنی اسراییل، ازخانه خود بیرون آمد، درشهری دیگرشد وبه خدمت شیخی رسید وبه اوگفت: “ای شیخ! دراین راه که آمدم، عجایب ها دیدم”.
گفت: “چه دیدی؟”
گفت: “قومی دیدم که کشت کرده بودند، چون تمام شد، آتش درزدند.”

دنباله متن …